«САМАРҚАННЫҢ КӨК ТАСЫН» ДА КӨРІП ҚАЙТТЫҚ
Өткен аптада Қордай ауданының қоғамдық жұмыстарға белсене қатысып жүрген 20 еңбек ардагері Өзбекстанның Ташкент және Самарқанд қалаларында екі күндік туристік сапармен болып қайтты.Сапарымыз Төле би бабамыздың кесенесіне тәу етуден басталды. 1663-1756 жылдар аралығында өмір сүрген Төле би он екі жылдай осы Ташкенттің билеушісі болғаны мәлім. 93 жасында қайтыс болып, денесі атақты Бабырдың арғы аталары Жүніс хан мазарының қасына қойылған. Басына күйдірілген қызыл кірпіштен биіктігі он бес метрлік зәулім кесене тұрғызылған. Қордайлық қариялар атынан осында құран оқылып, дұға жасалды. Бүгінде халқының саны 37 миллионға жеткен Өзбекстанның астанасы Ташкенттің өзі де тұнған тарих. Өткен ғасырдың алпысыншы жылдары болған жойқын жер сілкінісінен бүтіндей қирап қалған қала жаңартылып қайта бой түзеген. 1985 жылы тұрғызылған биіктігі 375 метрлік телемұнараның басындағы көрермен алаңынан айнала алақандағыдай көрінеді. Тұрғындарының саны 3 миллионнан асқан бүгінгі Ташкент құс ұшар биіктен қарағанда көз тартарлық сәулетті ғимараттары көп, таза да жасыл желекке малынған әдемі шаһарға айналыпты.
Өзбекстанның ежелгі тарихында аты аңызға айналған Әмір Темірдің алатын орны ерекше. Жаугершілікте бір аяғы жаншылып сылти басатындықтан Ақсақ Темір атанған. Ол 1336-1405 жылдар аралығында өмір сүріп, 35 жыл бойы астанасы Самарқанд болған ірі мемлекеттің дара билеушісі болған. Күлуді білмейтін түсі суық, сұсты адам бола тұра Әмір Темір өнерді, әдебиетті, шешендікті жоғары бағалаған, ислам дінін барынша қолдап көптеп мешіт, медреселер ашқанымен мәлім. Түркістан топырағында Қожа Ахмет Йассауи кесенесін салдырып, қазақ қауымы үшін де аса құнды мұра қалдырғаны бар. Міне, осындай ірі тұлғаға Ташкенттің орталығында бірнеше қабатты үлкен мұражай арналған екен. Мұнда шетелдік туристер де көп кездесті. Тіпті, поляктар мен Шири-Ланкалықтар біздің кимешекті әжейлеріміздің әшекейлі киім үлгілеріне қызыға қарап, суретке басып, бейнесюжетке түсіріп, әрнені сұрап жазып біраз қызықтады.
«Ташкент – тоқ қала» демекші, көше бойлап жүрсеңіз ірі супермаркеттерден бастап, үлкенді-кішілі дүкен, асхана, шәйхана, кәуәпхана, палаухана дейсіз бе, көп-ақ. «Бесқазан» атты айналдыра салынған екі қабатты палау орталығында құжынаған халықтан бас айналардай. Топ-тобымен келіп жатыр, ас ішіп қайта кетіп жатыр. Осыншама жұртқа зыр жүгіріп қызмет көрсетуші даяшылардың өзі қаншама?! Палау даярлауға күніне неше тонна күріш пен сәбіз жұмсалады екен, деп ойлап қоямыз іштей. Түнгі Ташкент тіптен тамаша! Қала орталығындағы «Ташкент сити», «Музыкалық субұрқақ», «Жапон саябағы» аталатын жерлері үлкен әсермен аралап келіп, ертең тағы да ұзақ жол, қызықты саяхат күтіп тұрғандықтан қонақ үйдегі жайлы төсекке бас қойдық.
Келесі күні таң бозынан шығып, жол-жөнекей қазақ жеріне қарай асыға ағып жатқан Сырдариядан өтіп, Чиназ, Жизақ елді мекендерін артта қалдырып 300 шақырымдай жол жүріп Самарқандқа да жеттік. Күн мұнда тіптен ыстық. Зеравшан өзенінің сағасында бүгінде 573 мың халық мекен ететін қалада көнеден жеткен ғимараттар көптеп сақталыпты. Кезінде бұл шаһарды кіші жүздің Әлім, Төртқара руынан шыққан Жалаңтөс Бахадүр бабамыз қырық жылдай билегенін білеміз. Ол атақты Регистан алаңындағы «Ұлықбек» медресесінің қасынан «Ширдор» және «Тилла-Кори» медреселерін салдырған. Әрқайсысы әр кезеңде салынса да бұл үш ғимарат архитектуралық ерекшелігімен тұтасып ғажайып ансамбль құрап тұр. «Ұлықбек» медресесі бүгінде Самарқанның ұлттық музейіне айналыпты. Мұнда Самарқан ғана емес, күллі өзбек елінің қалыптасу тарихынан сыр шертетін жәдігерлер көп екен. Орта Азияның белгілі тұлғаларының көбі жерленген әлемге әйгілі «Шахи Зинда» зират-кешенінде Мұхаммед (с.а.с.) пайғамбардың немере ағасы Кусама ибн Аббас сахабаның да кесенесі көз тартады. Өзбекстанның бірінші Президенті Ислам Кәрімовтың мәңгілік мекені де осында. Ал, қала орталығындағы ашық алаңдардың біріне Кәрімовтың еңселі ескерткіші орнатылыпты.
Ал, Әмір Темірдің сүйегі жатқан «Гур-Эмир» (әмірдің көрі) қаладағы ең киелі орын саналады. Жарты әлемді қанға бөктіріп жаулап алған Әмір Темір 1405 жылы енді Қытайға қарсы Самарқаннан көп әскер алып шыққанымен, жол-жөнекей Отырарда ыстығы көтеріліп қатты ауырып, жан тапсырады. Денесін Самарқанға әкеліп жерлеген. Ерекше үлгімен ою-өрнектері алтынмен апталып, күміспен күптелген кесенеде Әмір Темір және оның ұлдары Шахрух пен Миран-шах және немересі Ұлықбек жерленген екен. Аспан әлемін зерттеген атақты ғалым Ұлықбекке мәңгілік мекен осынау сәулеті кешеннен бұйырыпты.
Кесененің гиді өзбек қызы бізді ертіп барып осында қойылған «Самарқанның көк тасын» да көрсетті. Осы көкшіл (лазурит) текше тасты Әмір Темірдің немересі Ұлықбек Тянь-Шань тауынан алып келеді де, Бибі ханым мешітінің ортасына орнатып, үстіне қолмен көшірілген Құранды қойғызған. Құран тұрған көк тас та киелі саналады. Қазақта 22-наурызға қатысты айтылатын «Самарқанның көк тасы еріген күн» деген сөз бар. Мұның мәні қалай десек, күн мен түн теңесетін Ұлыстың ұлы күнінде Әмір Темірдің қаһары жібіп, өлім жазасына кесілгендерге кешірім жасалатын дәстүріне орай айтылған көрінеді.
Әр тасында тарих тұнған Самарқанды түгел аралауға бір күн аздық етеді екен. Жоғарыда айтқанымыздай, бұл шаһарды кезінде қырық жыл билеген Жалаңтөс бабамыздың қала шетіндегі мазарына баруды да кейінге қалдырып, осы арадан мың шақырымдай жердегі Қордайымызға қарай қайта жолға шықтық. «Көп естігеннен бір көрген артық» демекші, жетпіс жастың ар жақ, бер жағындағы қариялар жол-жөнекей алған әсерлерін айтып тауыса алмай, осындай тағылымды сапарға қолдау білдірген аудан әкімі Бекзат Сейсенқұлұлына, сапарды ұтымды ұйымдастыра білген ардагерлер кеңесінің төрағасы Б.Әлімбет бастап, хатшысы Э.Қадырқұловаға, аналар алқасының төрайымы Р.Қағазбайға алғыс білдірумен болды. Ауданның шалғай ауылдарынан келген Қарлығаш Қабылбекова (Ауқатты), Күлдария Бажанова (Сарыбұлақ), Төлеулі Садуақасов (Үлкен Сұлутөр), Раушан Жолдыбаева (Отар), Сабыркүл Біләлова (Қызылсай), Жарасбай Дауылбаев (Степной), Ермаханбет Иманғалиев (Әлжан ана), Муза Оспанова, Орынкүл Нұрабаева (Қордай) т.б. ақсақалдар мен әжейлер үйге барған соң көрші-қолаң, туыстарына, немерелеріне талайға дейін айта жүрерлік жолсапар әңгімелерін жұптап, олжалы қайтты.
Құрманбек ӘЛІМЖАН,
ардагер журналист,
Қордай – Ташкент – Самаркант – Қордай
Обсудить
Блок в статье:
"Ана тілің-арың бұл"
20 сентябрь 2024, Пятница
«Елдіктің тоғыз бағыты-жас ұрпаққа бағдар» атты облыстық семинар-кеңес
19 сентябрь 2024, Четверг
БАТАМЕНЕН ЕЛ КӨГЕРЕР
19 сентябрь 2024, Четверг
Похожие материалы:
Комментарии (0)
