Ғибрат

Біз Ұлы Жеңістің 80 жылдығы қарсаңында еске алып, рухына тағзым етіп отырған асыл азамат Айтбай Құлыбеков туралы ойласам: 
 ...Наркескен қайырылмайтын қылыш болса,
Мінезі, ақыл, өнері дұрыс болса...
Ақылды, сабырлы ер деп соны айтамыз,
Еткені берекелі жұмыс болса, – деп толғанған Ақан сері Қорамсаұлының әсерлі жыр жолдары еске түседі. Айтбай Құлыбеков 1922 жылы 22 ақпанда  киелі де қазыналы Қаратаудың жотасындағы халық  Көсегенің Көкжоны деп атап кеткен шұрайлы өңірдегі Үшбас ауылында дүниеге келген екен. Балалық балғын шағы қиын-қыстау кезеңге тұспа-тұс келеді. Әкесі Құлыбек Аманқұлұлы қария – өмір бойы Сарысу өңірінде мал шаруашылығы саласында қажырлы еңбек етіп, сол аймақта  түйе малын өсіруге ерекше  үлес қосқан, орталықтағы белгілі зоотехник-ғалымдармен селекция (будандастыру) бағытында тізе қоса көп жылдар жемісті еңбек етіп, түйенің тұқымын жітілдіруге, асылдандыруға қол жеткізген, дүйім жұрт «ақ түйеші Құлыбек» атап кеткен қадірлі кісі болған. Тіпті өткен жүзжылдықтың бел ортасында КСРО-ның сол кездегі басшысы Н.С.Хрушевтың Қазақстанға келген сапарында Құлыбек атаның өсірген ақ түйесінің әдемі, көздері мөлдіреген бір ақ ботасын Алматыға алдырып, мәртебелі қонаққа сый ретінде тапсырған екен. Еңбек майталманы түйеші Құлыбек Аманқұлұлы бірнеше рет Мәскеудегі  Бүкілодақтық Халық Шаруаашылығы Жетістіктер  Көрмесіне қатысып, алтын және күміс төсбелгілерімен марапатталынғанын күні бүгінге дейін ауылдастары жыр қылып айтып отырады. 
Білім алып, «елім үшін, халқым үшін еңбек етем» деп туған елге  құлшынып оралған түйе өсірумен аты шыққан Құлыбектің ұлы  Айтбай Құлыбекұлының еңбек жолын сол тұста бұрқ ете қалған соғыс өрті мезгілсіз үзді. Ол 1941-1946 жылдары Ұлы Отан соғысына қатысып, артелерия батальонының командирі болды. 1945 жылыдың мамыр айынан қараша айына дейін Батыс Украина, Львов қаласының тұсында ұлтшыл Бандер тобын жоюға қатысты. 1945 жылы үш ай Берлин қаласының комендатының көмекшісі қызметің атқарды. Соғыстан кейінгі жылдары майдангер бейбіт өмірге араласып, бірер жыл «Үшбас» ұжымшарының есепші болып қызмет атқарып кейін Сарысу аудандық атқару комитетіне нұсқаушы қызметіне тағайындылады. 
1948 жылдан 1962 жылдар аралығында Сарысу аудандық жоспарлау бөлімінің  бастығы болды. Соғыстан кейінгі ауыр жағдайды қысқа мерзімде қалпына келтіруге күн-түн демей, аянбай еңбек етті. КСРО басшылығына Н.С.Хрущев келген заманда пайдасыз, жөн-жосықсыз реформалардың  басы басталып, талайының аяқсыз қалғанын тарихтан жақсы білеміз.  Сондай бей-берекет өзгерістердің зардабы Құлыбеков Айтбайға  да тимей қалмады. Ол атқарып жатқан қызметтен қысқарып Үшбасқа қоныстанып, үй-жай салып, бала-шағалаларын өсіріп, бау-бақша егіп, беріле еңбек етті. Сәті түсіп, құдай жарылқап, сол шақта бір жақын майдангер жолдасы Айтбай ағаны арнайы Мәскеуден іздеп келіп, бірер апта қонақта болып, өткен-кеткен күндер жайлы әңгіме-дүкен құрып, өзі қызмет істейтін  КСРО «Гидромет» орталығына байланысып, майдангер досы Айтекеңді қызметке қабылдатып, Қаратау биігінде орналасқан Көкжон өңірінің ауа-райын болжайтын стансасын ұйымдастыруға мұрындық болып, қолғабыс көрсетіп, майдандас досын осы стансаның жауапты қызметкері етіп орналастырып қайтады. Бұл қызметті Айтбай Құлыбекұлы 1962-1979 жылдары абыроймен атқарды. Осы жылдары Гидрометерология орталығына қажетті, пайдалы мәліметтер мен ақпараттар  жинап, оларды сараптап, қортындылап, халық шаруашылығын дамыту барысына пайдалы қызметте өндіре  іс атқарды. 
1979 жылы ауыл іргесіндегі жаңадан құрылған Жанатас қаласының кен байыту комбинатының әскерилендірілген отрядының командирі болып қызметке ауысты. Осы қызметте жүріп, «Орталық» және «Көкжон» кеніштерінің алғаш қазығын қаққандардың қатарында болды, Жаңатас қаласы өндірісінің  өсіп, өркендеуіне ерекше үлес қосты. Кеңес өкіметіті тарап, жаппай беркесіздік жайлаған кезде Айтбай Құлыбекұлы халықты сабырға, имандылыққа шақырып,  көпшілік арасына дінді уағыздап, көпшілік арасында имандылықты нығайту мақсатында Жаңатас қаласына мешіт салу бастамасын қажет екенін көтеріп, ол үшін арнайы қор ашады. Шаршамай-шалдықпай сол маңдағы барлық мекемелердің басшыларының есіктерін тоздыра жүріп, жаңа мешіт құрылысына  қаржы жинауға бір кісідей үлес қосты. Үлкенменен де, кішіменен де ортақ тіл табысып, қайырымдылық  пен имандылық жолында аянбай тер төкті. Осыдан кейін екі-үш жыл өтпей-ақ, Жанатас қаласында сәулетті мешіт ғимараты бой көтерді. Зейнетке шыққанан кейін өмірінің соңына дейін өзі негізін қалаған осы мешіттің имамының аға көмекшісі қызметін көп жыл құрметпен атқарды. 
– Мен деп кеуде соқпай-ақ, ақырын жүріп анық басатын, өз пайымына адал, азаматтық көзқарасынан таймайтын, бос сөзге  бас қатырмайтын қарапайым жандар бар. Олар майын тамызып, әдемі сөйлемесе де, көңілдегісін ашып айтады, ісімен дәлелдейді. Солардың қатарына мен Айтбай ағаны жатқызыр едім, – деп еді кезінде Сарысу ауданында 20 жылға басшылық қызметте болған марқұм Қуаныш Пәрімбеков. 
«Адам ұрпағымен мың жасайды» дейді халық. Жұбайы Қалан Дабылбекқызы екеуі екі ұл, сегіз қыз өсіріп, бәріне жоғары білім беріп, ұлын - ұяға, қызын - қияға қондырып, жиырма төрт немере сүйген қадірменді қария болды. Ол  76 жасқа қараған шағында, яғни 1997 жылы дүниеден озды. Мәңгілік тыныштықты туған жері, кіндік қаны тамған топырағы Үшбас ауылынан тапты. 
Түсіне білген адамға мынау жарық дүниеге адам болып келіп, адам болып кетуден, көлгірсімей шындыққа тура қараудан артық қандай мақсат болуы мүмкін?! Айтбай Құлыбекұлы  еліне қадірлі, ортасына беделді,  азаматтық ақ жолдан таймай өмір сүріп, қатарының алды болды. Соғыста болсын, кеңес-партия қызметінде болсын, егемендік алған Қазақстанның дін саласында жұмыстарында жүрсе де жалпы өмірлік қағидасы – адамгершілік, ұқыптылық, ізгілік, өзгелерге жақсылық сыйлау,  айтқан сөзінде тұрып, еліне қалтқысыз еңбек ету оның болды.  Балаларын да осы рухта тәрбиеледі. «Ата көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер» дегендей, тәуба, артынан өрген ұл-қыздары мына жарқын өмірден өз жолдарын тауып, бүгіндері қырық құбылған дүрбелең дүниеге «кірпіш болып қаланып», әке мен шеше үмітін ақтап жүргендері, иншалла, көңілді марқайтады. 
Үлкен ұлы Қабланбек Айтбаев физика-математика ғылымдарының докторы, Түркістандағы Қожа-Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің профессор-оқытушысы бола жүріп зейнетке шықты. Әлі де қолдан келген қызметін жайлап айналдырып жүр. Кіші ұлы Серікбек Құлыбеков полиция полковнигі, Алматыдағы  криминалдық полиция басқармасын, Ішкі істер министрлігінің бөлімшесін  басқарды. Бүгіндері «Қазатомпром» компаниясының Шымкенттегі филиалында абыроймен қызмет атқаруда. Сыртта қызметте жүрсе де туған жерге, кіндік қаны тамған Көжондағы ат төбеліндей Үшбас ауылына деген көңілі алабөтен. Ауылдың дамуына, гүлденуіне әркез қолұшын  беріп, ауылғы кіре берісіне көрнекті арка-қақпа, мешіт, оның жанынан 200 орындық асхана құрылысын жүргізу, саябақты көріктендіру ісіне азаматтық танытып, белсенді түрде атсалысып келеді. Қыздарының бәрі бұл күндері үйлі-баранды, жоғары білімді, әр-түрлі салада жұмыс атқаруда. Кенже қызы Гүлнәр Алматы қаласында ірі бизнес-компанияның қаржы директоры болып жұмыс  істейді.
– «Ынтымағы жарасқан отбасының татулығы анадан» дейді қазакем. Бұл сөзде шындық бар. Сыр бойында өмір сүрген дүлділ ақын Тұрмағанбет: «Ерін күткен әйелді ханым десе болады» деген жыр жолдары бекер жазылмаған. Айтекеңнің үйіндегі Қалан жеңгеміз ұлттық әдептен озбайтын, «жігіттің бұл жалғанда арманы көп, егер де тең болмаса алған жары» дегізбейтін ақылды адам, тәрбиелі жан. Біраз жыл Алматыдағы, Астанадағы ұлының қолында, жырақта бола тұра, елге деген, ағайын-туысқа деген көңілі мен мейрімі ерекше болатын. Жыл сайын үрім-бұтағымен елге келіп, көзкөрген қарақұлақ қариялардың, абысындарының басын қосып, өмірден озған жақындарының, аруақтардың рухына арнап құран оқытып қайтуды әсте естен шығарған емес. «Жүзігім алтын болғанша, жүзім жарқын болсын» дейтін, барды қанағат тұтатын, өсірген ұрпағына ақылшы-ана болып ғұмыр кешкен, пайымы мол нағыз зиялы кісі еді, - деп Үшбас ауылының тұрғыны болған, орденді механизатор, еңбек ардагері  Зебер  Төлепов  Айтбай ағаның үйіндегі жеңгесі жайлы тереңнен сөз қозғаушы еді.
Тірі болса бүгінгі күндері Айтбай Құлыбекұлы 100  жасқа толар еді. Артында ізгілікті із, ұлағатты ұрпақ қалдырған азаматтың асыл бейнесі көңілде қонақтап, есімі  ұмытылмайды. Шүкір, өмірін жалғастырған балалары мен немерелері, шөберелері, ағайын-туыстары мен көзкөрген замандастары бұл күндері Айтбай қарияны жиі еске алып, рухына дуа бағыштап  отырады.
Бұл дүниенің биігінен көрінген
Абзал адам өтсе дағы өмірден.
Туыс-бауыр дұға тілеп рухына,
Еске алады сағынышты көңілмен, деген сөздермен біз Отан үшін, ел тыныштығы үшін сұрапыл жылдары от-жалын кешіп, оқ бораған майдан даласында қайсар ерлік көрсетіп, одан аман-есен туған жеріне оралып, білек сыбана ел байлығын тасытуға үлес қосқан абзал азамат Айтбай Құлыбеков ағаны еске алу мақсатында жазылған бұл мақаламызды  риясыз сезіммен аяқтағымыз келеді.

Сағындық ОРДАБЕКОВ, 
медицина ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі.
Сарысу ауданы